بررسی سینمای هتروتوپیایی با رویکردی به مفهوم گفتمان قدرت فوکو

میشل فوکو، فیلسوفی است که بر پایه تحلیل گفتمانی به واکاوی مناسبات قدرت پرداخته است و از آنجا که طرح هر ایده نظری از جانب او، در نهایت، در جهت تبیین نظریه گفتمان قدرت است، ارائه مفهوم هتروتوپیا (دگرمکان) نیز تأییدی است بر اندیشه‌های پیشین او در این باب؛ به طوری که از طریق تشریح جایگاه مکان در حیطه جغرافیای بشری به بررسی دوباره سازوکارهای کارکردی قدرت می‌پردازد. به زعم فوکو، هتروتوپیاها پادمکان‌هایی هستند که در پیوند با مکان‌های عادی و ساختار اجتماعی قدرت‌اند. او ضمن معرفی شاخصه‌ها و کارْویژه‌های هتروتوپیاها همه آن‌ها را نهادهای کوچک و بزرگ قدرت قلمداد می‌کند.به زعم فوکو، در جامعه مدرن، با شکل‌گیری انواع هتروتوپیا و شبکه‌ای شدن جهان، قدرت نیز چون گذشته محصور در یک کانون باقی نماند بلکه در قالب شبکه‌ای از مناسبات ریزوماتیک، گسترش یافت. حال با چنین رویکردی به تقسیم مکان‌ها، و با نظر به اینکه فوکو سینما را نوعی از هتروتوپیا می‌داند، می‌توان به شمار قابل توجهی از آثار سینمایی اشاره کرد که، با نمایش ناکجاآبادهایی معلق میان واقعیت و فراواقعیت، ضمن تبعیت از ساختار هتروتوپیایی، منطق گفتمانی قدرت بر آن‌ها حاکم است. وجه مشترک این آثار، که دنیایی به‌واقع فوکویی را به نمایش می‌گذارند، شاخصه‌های مشترک سبک‌شناختی و همچنین تکرار کیفیات معناشناختی است. از این رو، بررسی عناصر مشترک در فرم و محتوای این آثارْ از نظرگاهی واحد، که همان مبانیِ نظریِ فلسفه فوکوست، خوانشی بینامتنی خواهد بود که، در نهایت، به ارائه تحلیلی مبتنی بر مبانی فلسفی می‌انجامد در مقاله حاضر، ضمن بررسی ویژگی‌های هتروتوپیایی دو اثر مطرحِ سینمایی به‌ نام‌های «پرواز بر فراز آشیانه فاخته» و «فارنهایت 451» به تحلیل مناسبات قدرت از منظر فوکو پرداخته شود.